dinsdag 29 januari 2008

Bommen en schedels

(NRC Handelsblad)
Niš is de tweede, maar onbekende stad van Servië. Toch biedt de karakteristieke keizerstad opvallende bezienswaardigheden zoals een Ottomaans fort, een concentratiekamp en schedeltoren, canyons en een ‘communistisch’ kuuroord. Maar toeristen zijn er amper.
Nazomer in Niš. De stad zucht onder de zoveelste hittegolf van dit jaar. De warmte maakt de stank van uitlaatgassen en industrie nog penetranter. Het zuidelijke Niš, met zo’n kwart miljoen inwoners de tweede stad van Servië, is met haar oriëntaalse atmosfeer, zware industrie en hectische verkeer een typische Balkanstad. Niš, gelegen aan de Nišava-rivier op het kruispunt Belgrado-Sofia-Skopje, is dan misschien een stinkstad, wel een boeiende stinkstad.

Bommen
In 1999, tijdens de Kosovo-oorlog, heeft de stad het zwaar te verduren gehad. De NAVO gooide zo’n 265.000 bommen op Kosovo en Servië om het bewind van Slobodan Milošević verder onder druk te zetten. Niš ironisch genoeg de stad van waaruit het verzet tegen Milošević begon, werd het zwaarst getroffen. Naast militaire doelen werd abusievelijk ook de markt, een woonwijk en een ziekenhuis geraakt, met minstens zestien burgerslachtoffers en tientallen gewonden tot gevolg. De stad draagt er nog de littekens van.
Ook liggen er nog onontplofte bommen, die pas recent door de NAVO in kaart zijn gebracht. Op het pleintje voor de markt, weer dagelijks in bedrijf, werd een kapelletje opgericht voor de slachtoffers. Een steenworp verder bevindt zich Hostel Niš. De muren van het gebouw zitten vol kleine bominslagen. “Als ik dit op straat vertel, word ik misschien wel gelyncht,” fluistert een medewerker van het hostel, “maar die bommen, die zijn eigenlijk heel goed geweest. Eindelijk veranderde er iets in Servië.

Backpackers
Hoewel de levensstandaard er een van de laagste van Europa is, krabbelt het land heel langzaam op van de nasleep van de Balkanoorlogen en het internationale isolement. Al is ‘Kosovo’ nog een heikel punt. Maar de weg vanuit het Westen ligt weer open. Er zijn zelfs weer toeristen die durven te komen, vertelt hostelbaas Vladimir Dordević, al is het mondjesmaat. Hij moet het nu nog vooral hebben van studenten van de nabijgelegen universiteit, met maar liefst 30.000 studenten, of van avontuurlijke backpackers, op doorreis naar Athene en Istanbul, of richting Westen, naar Boedapest en Wenen.

'Kleurrijke Keizerstad'
Ook de stad zelf heeft ingezet op meer toeristen, en probeert zich te verkopen als ‘Kleurrijke Keizerstad’.Toeristische potentie is er zeker. Niet alleen het klimaat is er aangenaam, het karakteristieke Niš - Naissus, ‘stad van de nimfen’ in de Romeinse Rijk - heeft, naast waarschijnlijk ’s lands grootste ondergrondse winkelcentrum, een rijk historisch erfgoed. Het is één van de oudste Balkansteden, met een aantal opvallende bezienswaardigheden. Zoals de geboortegrond van de stichter van Constantinopel, de Romeinse keizer Constantijn de Grote, aan de rand van de stad op de uitgestrekte archeologische vindplaats Mediana. Er zijn ruïnes van zijn oude villa, overkoepeld door een museum, restanten van badhuizen en eeuwenoude mozaïeken en fresco’s. Enkele kilometers oostwaarts ligt tegen de groene heuvels het opgeruimde resort Niška Banja, waar je in warm, radioactief bergwater ouderwets kunt kuren in communistische sferen (zie kader). Ook ideaal om de hectiek van de stad te ontvluchten zijn de vaak fraaie kloosters en kerkjes in de heuvels - waaronder de 11e-eeuwse Latijnse kerk bij Gornji Matejevac - of de indrukwekkende zeventien kilometer lange Sićevo-canyon door het Suva Planina-gebergte (1800 meter), op weg naar Bulgarije. De trein naar Sofia doorkruist de kloof.

Concentratiekamp
Terug in de stad, en van hele andere toeristische orde, is Crveni Krst, een zeldzaam goed geconserveerd concentratiekamp uit de Tweede Wereldoorlog. Het desolate kamp ligt midden in de stad, pal achter het busstation en grenzend aan het zigeunergetto. Er zaten zo’n 30.000 partizanen, communisten, Roma en Joden gevangen. Op de Bubanj-heuvel buiten de stad (tegenwoordig een groots monument) werden twaalfduizend gevangenen gefusilleerd.


Schedeltoren
Aan de oude weg naar Istanbul een andere lugubere bezienswaardigheid: de curieuze Schedeltoren, Ćele Kula. De toren, licht beschadigd tijdens de bombardementen van 1999, werd door de Turken opgebouwd uit bijna duizend schedels van Serviërs, gesneuveld in een veldslag in 1809. Veel hoofden zijn verdwenen, maar er zijn er nog genoeg over om koude rillingen van te krijgen. De toren wordt door een suppoost apart geopend voor iedere bezoeker, die een minuut of tien mag rondneuzen. Dit beladen symbool van Servisch martelaarsschap werd internationaal bekend nadat de beroemde Franse dichter Alphonse de Lamartine er over berichtte in zijn boek Voyage en Orient(1835). ‘Laat de Serven dit monument behouden! Laat hun kinderen zien hoe hoog de tol was die hun vaders betaalden om een onafhankelijk volk te worden.’ Aan diezelfde Servische strijd tegen de Turken herinnert een torenmonument op de nabijgelegen Čegar-heuvel.
De Turken bouwden in Niš rond 1720 ook een vesting, aan de oevers van de rivier. Het fort, een van de oudste op de Balkan, is nog steeds de trots van de stad. Het vijfentwintig hectare grote terrein bevat naast veel groen en Romeinse vondsten, een oude moskee en een 14e-eeuws badhuis dat nu een restaurant is, nog steeds verdeeld in een mannen- en vrouwenvleugel. Maar wie een vrolijk tochtje met het toeristische treintje door het park maakt, kan ook niet om andere overblijfselen heen: een paar afgebrande gebouwen, stille getuigen van een recenter verleden.

Communistisch kuren in Niška Banja

Wie door Servië reist, kan niet om de vervuiling heen. In Niška Banja - ‘de spa van Niš’ - is hier weinig van te merken. Met haar straatvegers en recordaantal vuilnisbakken is het dorp waarschijnlijk de meest opgeruimde plek van het land. En met haar rustieke pleinen, fonteinen, promenades en groene parken ook een van de meest idyllische. De politie surveilleert non-stop in het kuuroord op acht kilometer van Niš, niet in de laatste plaats om de zigeuners in de gaten te houden die op het (gratis) vloeibare goud afkomen, en op de toeristen. Niška Banja, fraai gelegen aan de voet van de Suva Planina-bergen, stamt uit de Romeinse tijd. De restanten van een antiek badhuis zijn de oudste getuigen. Het resort is bekend van haar warme bronwater, 36 tot 38 graden, dat - zo beweert men - een helende werking heeft op vooral mensen met hart- of vaatziekten en reumapatiënten. Veel bezoekers baden met hun voeten in het water, dat in kanaaltjes stomend door het park meandert en ook gebruikt wordt in de thermen, modder- en zwembaden. Het water bevat een concentratie radon, een radioactief edelgas, dat geneeskrachtig zou zijn.

Rundown
Hoewel opgeruimd, is ook het predikaat ‘rundown’ van toepassing op Niška Banja. De stijlvolle oude villa’s, de orthodoxe kerk en de antieke badhuizen, ze herinneren aan mondaine tijden, maar staan op instorten. Maar de (vooral Servische) toeristen blijven komen, op zoek naar genezing. Op een bevolking van 4000 zijn er 3500 bezoekersbedden, bij particulieren thuis of in comfortabele staatshotels als Partizan en Radon. De bedden zijn het hele jaar door goed gevuld. Maar de allure van weleer, die is verdwenen, zegt een bejaarde bewoonster van het dorp, die voor zes euro een kamer aanbiedt. “Je had hier 20 jaar geleden moeten komen. De partijbonzen, de filmsterren, de sporthelden, ze kwamen hier allemaal op bezoek.” Wie aanschuift in een van de communistische gaarkeukens of - na de nodige formaliteiten - een duik mag nemen in het zwembad onder Hotel Radon, wordt vanzelf twintig jaar terug in de tijd geworpen. Alleen een levensgroot portret van generaal Ratko Mladić op het kantoor van het lokale treinstationnetje verraadt bij het afscheid andere tijden. Net als de sigarettensmokkelaars die op het met smokkelwaar volgestouwde boemeltje richting Sofia stappen. Nog maar kort geleden ging de illegale handelswaar juist de andere kant op.

Info
Reis: Auto: Amsterdam-Niš is 2000 kilometer. Vliegtuig: vanuit Zürich, Sofia en Londen (Jat Airways/Thomsonfly). Trein: 15 uur boemelen vanuit Wenen.
Verblijf: Er zijn vijftien hotels, waaronder het kolossale Hotel Ambasador. Een goedkoper alternatief is Hostel Niš. Ook in Niška Banja zijn verschillende, luxe hotels. Het is ook mogelijk om bij mensen thuis te logeren.
Toeristinformatie: Niš is (nog) niet aan buitenlandse toeristen gewend. Op de twee plaatselijke mini-VVV’s is weinig info te krijgen en spreekt men geen Engels.
Eten: De beste plekken om goed(koop) te eten zijn de café-restaurants in de trendy uitgaanswijk rond de oude Ottomaanse Kopitareva-straat, ofwel ‘Tinkers Alley’.



maandag 28 januari 2008

Ronkende woorden

(brabants dagblad)
Jaren zwoegen op een bundel, bedelen bij uitgevers en hopen op een paar honderd verkochte boeken. God straft wie dichter in Holland wil zijn. Voor Maarten van den Elzen zit er waarschijnlijk nét iets meer in dan een droge boterham. Hij is dichter én uitgever en schnabbelt er nog bij als stadsdichter in zijn dorp Uden. Vrijdagavond sloot de Udenaar de 12e Nacht van het Gedicht af in het Jan van Besouwhuis in Goirle, georganiseerd vooruitlopend op Nationale Gedichtendag donderdag. De Nacht is een goedlopende, oertraditionele voorleesavond met gerenommeerde, maar gewoon aanraakbare poëten, waaronder VSB Poëzieprijs-winnaar Tomas Lieske, Vrouwkje Tuinman en de geboren Tilburger K. Michel. Vanachter het katheder mochten ze een kwartier voordragen uit eigen werk. ‘Hoeveel tijd heb ik nog?’ was de meest gehoorde vraag. Tijd en poëzie, dat gaat niet samen, zei Lieske, die de gong nog net voor was. Op papier is de Haagse dichter een topper, op het podium kwamen zijn gedichten minder goed uit de verf. Waarschijnlijk worden zijn wat wollige liefdesgedichten helderder als je ze vaker achter elkaar hoort. Maar dat is niet natuurlijk niet de bedoeling van een voorleesavond. Schrijfster/dichter Marion Bloem maakte een aangeslagen indruk met zware kost over het noodlot dat in vijf jaar tijd bij vier van haar naasten toesloeg. Albert Megens uit Kaatsheuvel, vervanger van Maria Barnas, tekende voor een relativerende noot met toegankelijke verzen over ‘ons moeder’ en de Tilburgse wevers van weleer, waar hij een bundel aan gaat wijden. Net als de gaapverwekkende braafheid dreigt toe te slaan, verschijnt de tintelfrisse Vrouwkje Tuinman (Den Bosch 1974), een ontwapenende persoonlijkheid, met rake, niet zelden geestige observaties van de moderne mens, met z’n tv, spaarplan en slaapprobleem. Geen hoogdravend gedoe, maar eenvoudige taal over het leven van een licht neurotische, hyperactieve dertiger die haar uitknop zoekt. Want: ‘ik sta altijd aan’. Ex-punkfenomeen Diana Ozon (1959) - met leesbril, maar nog immer wilde haardos - is een rasperformer. Sprankelend declameert ze haar bezwerende, licht melancholieke poëzie. De inspiratie komt niet meer uit de seks, drugs & rock ‘n’ roll (een onsmakelijk, maar fraai gedicht over de ‘toiletdood’ van Elvis uitgezonderd), maar uit het Oorspronkelijke der Natuur en haar Amsterdamse volkstuin (!). Lastiger te duiden zijn de filosofische gedachtekronkels van opkomend talent Hélène Gelèns. ‘Lief’ noemt ze haar vriendje, maar dat is niet genoeg voor hem. Hij wil ‘woorden die ronken’. Ronken, dat doen de bizarre woorden van Gelèns. Ronken én swingen. Waar het over gaat? Dat mag ieder voor zich bepalen.

maandag 14 januari 2008

No sleep 'till Burg

Mierzoete hitparadepop en smerige stinksokkenrock.
lees verder hier!

donderdag 10 januari 2008

Joe Jackson: rooklobbyist en romanticus

Bijna dertig jaar na de wave-klassieker Look Sharp! verschijnt op 28 januari Rain, het 23e album van Joe Jackson (1954), na verschillende omzwervingen weer een album met een onmiskenbare Joe Jackson-sound. De Britse pianist/zanger en pro-roken-lobbyist háát interviews, maar maakte voor een keertje een uitzondering.
lees verder

donderdag 3 januari 2008

Willy DeVille nog vol vuur

bn/de stem
Hoewel we voor de glorietijd van Willy DeVille en Mink DeVille decennia terug moeten, trekt de rock ‘n’ rollzigeuner nog steeds volle zalen. Lees verder

Steve L. 'Ik ben een muzikale alien'

Lees hier verder!

Huis van Heimwee: hardcore ascese


Twee Tilburgse jongedames sloten zich een week lang op. Zonder koffie, drugs, alcohol, chocola, suiker, tv en internet. Ga der maar aan staan. Lees hier verder!.