Kijken met een gekantelde blik
(2005, zaterdagbijlage Brabants Dagblad)
Zit er iets in het Tilburgse kraanwater, of is het de volksaard? Absurdistische humor gedijt uitermate goed in Tilburg, de stad waar zelfs de stadsdichter absurdistische trekken vertoont. “Je hoeft hier niet zo ver te kijken om de gekkigheid te zien.”
door Dieter van den Bergh
Met gebreide maskers, zwiepende vlechten en teddyberen trekken ze onder leiding van mental coach Eros l’Amour langs kermissen, braderieën en bejaardentehuizen om de mensen liefdevol te knuffelen, opdat ze hun ‘eigen ik’ ontdekken. De leden van Powerstreelclub Goirke-Zuid, een project van de kunstenaars Roel Sloot, Stephan de Weert, Roel Cox en Ivo van Leeuwen, beoefenen de ‘emo-sport’ powerstrelen. Het is absurdisme pur sang. En op en top Tilburgs.
Absurdisme en Tilburg blijkt een gouden combinatie. Het naïeve Tilburgse meisje Eefje Wentelteefje heeft haar eigen maffe show op tv, ze staat in het theater en in een landelijke krant, Gummbah is ‘s lands populairste absurdist na Hans Teeuwen, de duistere Nick J. Swarth trad officieel aan als stadsdichter, het jonge duo Jeroen & Leonard timmert aan de weg met absurdistisch amusement en columnist Troy Titane en het Teekenkundig Genootschap door Lust tot Verveeling bundelden recentelijk hun beste absurdistische werk. Ook verscheen het derde deel van Frietkaas, een Tilburgs undergroundperiodiek, dit jaar vergezeld van Teddy, een ‘powerstreelmegazine’, ‘dat zich weigert te schamen voor de zompige kanten van de man.’
Initiator van Frietkaas en het Powerstreelproject is Stephan de Weert (Antwerpen 1969), ‘een halve Belg’, maar al jaren woonachtig in Tilburg. Als S.L. Trumpstein is hij actief als schilder en tekenaar. “Ik kijk graag met een gekantelde blik naar de werkelijkheid”, zegt hij. “Het is lekker om de waanzin van alledag te vergeten en de wereld om z’n kop te zetten, te ontregelen. Het is bijna een soort carnaval, met het verschil dat het wél ergens over gaat.” Een soort permanente state of mind, aldus De Weert, of zoals hij het laatst zo mooi zei tijdens een toespraak voor plattelandsvrouwen: ‘men kan de moeder uit het kind halen, maar men haalt nooit het kind uit de moeder.’
Dwaas
Een absurdist? Met een pistool op zijn hoofd wil hij zich best zo noemen, zegt Gertjan van Leeuwen (Nieuwaal 1967) alias cartoonist, dichter, schilder en performer Gummbah.
Dwaas, onnozel, zot en strijdig met de rede en de logica; ‘absurdisme’ volgens Van Dale. Wezenloos, krankzinnig en vooral, geestig, vult Gummbah aan. De absurdist bedient zich van ‘een zekere eigen logica’, in een eigen universum, aldus de Tilburger, die bekend is van uitspraken als ‘achter elke succesvolle absurdist staat een zieke gnoe’ (uit Poelmo, met Hans Teeuwen) en ‘al is een absurdist nog zo snel, de allochtoon die achterhaalt hem wel’ (naar aanleiding van een shoarmatent met de naam De Dode Schaap). Absurdisme, aldus Gummbah, is veel meer dan quatsch of nonsens alleen, er zit vrijwel altijd een dubbele laag in, waarvan er één niet zelden bloedserieus is. “Je raakt ontroerd door de onbeholpenheid van de figuren in mijn werk, juist omdat ze zo hard hun best doen. Het zijn geen totale slachtoffers, ze werken zich te pletter tegen de waanzinnigheid van het bestaan.” Als inspiratiebronnen noemt Gummbah Monty Python, Wim T. Schippers, De Dikvoormekaarshow, Danill Charms, Kamagurka. En natuurlijk Jeroen Bosch. Met Bosch deelt Gummbah zijn voorkeur voor buitenaardse lelijkheid en mismaaktheid. “Een echte absurdist toont je de wereld zoals je hem niet wilt zien.”
Met de Tilburgse geestverwanten Ivo van Leeuwen en oud-St. Joost-studenten Stephan de Weert en Jeroen de Leijer vormde Gummbah van 1996 tot 2001 de redactie van De Bedenkelijk Kijkende Grondeekhoorn, een ‘wijkblad’ voor het Goirke - het stadsdeel waar de heren woonden - dat een cultstatus verwierf. De Bond tegen Humor (berucht om z’n ‘anti-ludieke’ acties) kwam er uit voort en de fnurk, een clouloze cartoon, die jarenlang verscheen in Brabants Dagblad. Ook Nick J. Swarth, de huidige ‘abstract-absurdistische’ stadsdichter, was nauw bij het stel betrokken. Het clubje viel uit elkaar, de Grondeekhoorn ging ter ziele, maar het blad kreeg een vervolg in Frietkaas, boordevol vergelijkbare rariteitenkolder.
Geuzennaam
Dat Tilburg zoveel absurdistische kunstenaars kent berust volgens Gummbah deels op toeval. Maar wonen in Tilburg, ‘de Aldi onder de Nederlandse steden’, heeft wél invloed. “In de media is men geneigd de provincie te verwaarlozen, waardoor je in een underdogpositie belandt. Een lekkere, inspirerende positie.” ‘Tilburg’ werd een geuzennaam, omdat je er mensen mee in het harnas kunt jagen. “Dat ik niet in Amsterdam woon is voor sommige randstedelingen de hoogste vorm van absurdisme. ‘Tilburg?’ Maar daar is toch helemaal niets te doen?’ Alsof er iets te doen móet zijn. Je moet het zelf doen.” In Tilburg wordt de absurdist nog met rust gelaten, verzucht Gummbah. “Ik zit hier al twintig jaar op mijn zolderkamertje aan mijn geheel eigen oeuvre te timmeren zonder dat ik lastig gevallen word door allerlei andere genieën met hun incrowdgemekker.”
Cartoonist en poppenspeler Jeroen ‘Eefje Wentelteefje’ de Leijer (Hilvarenbeek 1969), die in Breda kunstacademie St. Joost doorliep en lang voor BN/De Stem tekende, herkent zich in de ‘rust’ van Tilburg. “In Amsterdam staat op iedere straathoek wel een klankdichter of absurdistisch tekenaar. Ik zou me daar niet moe maken.” In de Tilburgse volksbuurt waar De Leijer ajavascript:void(0)
Bericht publicerenl jaren woont zie je die figuren niet. Wel andere vreemde, vaak volkse snuiters, die regelmatig opduiken in de wondere wereld van Eefje. “Tilburg is niet echt een schôône stad”, zegt de cartoonist. “Je loopt eerder tegen lelijke of maffe dingen aan als in pakweg Breda of Den Bosch. Ik heb een tijdje in Breda gewoond, maar werd daar erg lui van. Die stad is te mooi. ”
Chemie
“Het Tilburgse absurdisme is een belangrijke verworvenheid”, zegt Ernest Potters (52), artistiek leider van het Tilburgse kunstpodium Ruimte-X, dé ontmoetingsplek voor Tilburgse absurdisten. Reeds in de jaren zeventig was er volgens Potters sprake van ‘Tilburgse absurdisme’ met theatergroep De Grootste Luxe na de KleurenTeevee, met Herman Brandt en Pietjan Dusee, die later THeks opzette, de voorloper van theater De Vorst. In THeks voerde ook Jeroen de Leijer zijn eerste toneelstukjes op en richtte er in 1988 zijn eerste undergroundblaadje op, Wwrok.
‘Tilburgse knutselkunst’ noemt Potters het graag, een term die zelfs door burgemeester Vreeman wordt gebezigd. “Er heerst een bepaald gevoel en er ontstaat chemie tussen kunstenaars. Dat hier zoveel zotte kunst en humor wordt geproduceerd is geen toeval. Tilburg is een rare stad, de wansmaak ligt er voor het oprapen. Je hoeft niet ver te kijken om de gekkigheid te zien. Je krijgt het niet verzonnen hoe ze hier bijvoorbeeld dingen bouwen of afbreken. Voor de absurdist is die lelijkheid een bron van schoonheid, hij observeert gewoon zijn omgeving.”
Zoals Jeroen Opstelten (Tilburg 1978). Met Leonard Bedaux (Tilburg 1978) vormt hij het duo Jeroen & Leonard, twee rasechte Tilburgers die optreden met een geestige amusementsshow met film en sketches. Ze kregen er een Lowlandstent mee op z’n kop. Binnenkort doen ze mee aan het Tilburgse Cement Festival en hopen ze met hun kermisattractie Wawazda? mee te gaan draaien op De Parade. Oudere collega’s als Gummbah en Jeroen de Leijer volgen ze op de voet, maar hun inspiratie halen ze vooral van de Tilburgse straat. Opstelten: “Theo Maassen vond ons te absurdistisch, er zit te veel contrast in ons werk zei hij. We linken zaken aan elkaar die eigenlijk niets met elkaar te maken hebben. Dat is absurdisme volgens mij en dat is Tilburg ook. Een stad van contrasten, de architectuur, de sfeer, de mensen op straat en in de kroeg. Je krijgt er al gauw een tamelijk ellendig gevoel bij. Natuurlijk denk ik er vaak aan om te vertrekken. Maar ik besef ook wat ik dan weggooi aan inspiratie.”
Tilburg is een wolfsklem, zegt Stephan de Weert, als je er eenmaal in zit, kom je er niet meer uit. Tilburg, de stad waar de toerist een attractie is, gelegen in niemandsland, helaas net buiten zijn zo geliefde Vlaanderen. Over de kwestie waarom juist hier het absurdisme zo welig tiert, kan De Weert kort en zakelijk zijn: “Het moet toch érgens gebeuren.”
Kader:
De Tilburgse absurdisten: wie is wie?
Jeroen de Leijer: geestelijk vader Eefje Wentelteefje (VPRO, Algemeen Dagblad, Brabants Dagblad, theater), cartoonist Radio Bergeijk.
Frans van der Meer: collega-poppenspeler De Leijer. Verantwoordelijk voor o.a. ‘Ferry van der Zaande’ en‘volkszanger’ Frits H. Ganzewinkel.
Gummbah: schilder, performer en cartoonist voor Volkskrant, Humo, Nieuwe Revu. Maakte met Hans Teeuwen en Pieter Bouwman de (tv)theatershow Poelmo.
Nick J. Swarth: Tilburgse stadsdichter. Schreef o.a. Het pikkie met de kale wup.
S. L. Trumpstein: ‘bucolisch orfistisch’ schilder/tekenaar, o.a. Propria Cures (met Ivo van Leeuwen). Oprichter Frietkaas.
Ivo van Leeuwen: schilder/tekenaar, vormt met Trumpstein het Teekenkundig Genootschap door Lust tot Verveeling en YOWI (You order, we ignore). O.a. Brabants Dagblad.
Powerstreelclub Goirke-Zuid: kolderieke knuffelperformances.
Troy Titane: columnist, bundel Op verzoek van Ruud Vreeman.
Leonard & Jeroen: totaalamusement met film en sketches.
Frietkaas is voor 10 euro te verkrijgen bij Livius in Tilburg.
Van Gummbah verschijnt in maart de pocket: Daar gaat Fout Varken! (De Harmonie)
Ontsnapt aan de vrijheid (Kempen Uitgevers) van Het Teekenkundig Genootschap door Lust tot Verveeling ligt in de boekhandel voor €29,50
Geen opmerkingen:
Een reactie posten